Invloed van Armoede op het (kinder)brein

Armoede en de voortdurende stress die deze veroorzaakt kan grote negatieve invloed hebben op het brein van volwassenen en hun kinderen. Deze invloed is zichtbaar te maken in hersenscans en stress vermindert op den duur het aantal actieve zenuwcellen, verbindingen tussen cellen, verkleint bepaalde hersendelen en daarmee de verstandelijke functies, intelligentie  en geheugen.  Tot op zekere hoogte is de schade omkeerbaar in volwassenen, maar wil je bij kinderen schade voorkomen, dan is het zaak zo vroeg mogelijk in te grijpen. Dit is ”in a nut shell” de kortst mogelijke samenvatting van wat ik leerde op de avond die CCIV organiseerde  over dit onderwerp.

 

Meer dan 40 deelnemers kwamen af op de lezing die Dr. Mirre Stallen presenteerde op 14 februari. Veel van de deelnemers hadden als vrijwilliger of professional te maken met armoede en de bestrijding daarvan. Onder hen een twaalftal schuldhulpmaatjes. Anderen kwamen dankzij de oproep via Versa Welzijn. Deelnemers werden op hun wenken bediend. De lezing was bijzonder leerzaam, prikkelend, uitdagend. Aanwezigen werden letterlijk op de proef gesteld, zodat ze zelf konden ervaren hoe enkele van de testen worden uitgevoerd waarover Stallen sprak.

Stallen ving aan door de aanwezigen, wellicht ten overvloede en toch terecht, te wijzen op het kille feit dat 1 op de 5 gezinnen in Nederland te maken heeft met problematische schulden (schulden die je van ze nooit niet af kunt lossen) en dat 1 op de 9 kinderen opgroeit in armoede. Daarna gaf ze een beknopt college over de bouw en het functioneren van hersenen met als belangrijkste “leermoment” dat vrouwen en mannen hun beide hersenhelften even actief benutten, dat je links rekent of rechts spreekt onzin is, dat onze hersenen dag en nacht hard blijven werken, maar dat bepaalde ervaringen en acties op specifieke plaatsen wel degelijk extra activiteit veroorzaken die zichtbaar is in functionele MRI scans (fMRI; op de scan zie je iemand die kennelijk aandachtig kijkt naar iets).

Een recente publicatie, STRESS geeft inzicht in de relatie tussen stress, intelligentie en gedrag van mensen. Geldzorgen leiden als gevolg van stress en preoccupatie met het “nu meteen” tot snelle, dom aandoende, paniekbesluiten van de getroffenen. Wat blijkt? Doordat mensen onder stress bewust en onbewust bezig zijn met hun probleem (schaarste van middelen, van tijd) hebben ze minder capaciteit over om zelfs simpele problemen op te lossen. Foute, dom aandoende, besluiten zijn het onvermijdelijke gevolg. Stallen liet haar publiek onder stress (tijdsdruk) een simpel intelligentietestje doen en …. overtuigde ons dat de kans op het trekken van foute conclusies en nemen van domme besluiten zelfs op een vrije avond onvermijdelijk is. Ook wij waren plots dommer dan we dachten en … een simpel getal (nu ja … 7 cijfers) konden de meesten  geen 10 minuten  onthouden.  In die 10 minuten toonde Stallen de Marshmallow Test (zie hier en geniet opnieuw)

figuur 2. Invloed van Sociaal Economisch niveau van gezinnen (Hoog, Middel en Laag) op de groei van hersenen (in dit geval grijze cellen) in eerste drie levensjaren.

Armoede stress bij ouders leidt (aantoonbaar) tot verminderde prestaties bij hun kinderen (zie figuur 1) en uiteindelijk blijkt de kans dat die kinderen daardoor zelf in armoede vervallen onevenredig groot.  Onderzoek in de VS toonde aan dat de hersenontwikkeling van kinderen tussen de 0 en 3 jaar in grote mate afhangt van het sociaal economische niveau van de ouders (figuur 2 geeft als voorbeeld de grijze materie, maar hetzelfde geldt voor andere hersenstructuren) en deze invloed is van blijvende invloed.  Deze invloeden zijn vooral meetbaar als je kijkt naar geheugen, intelligentie en taal (HIER MEER ).

Figuur 1. Effecten van armoede stress op de ontwikkeling van kinderen

De hippocampus is een klein centraal en zeer actief gebiedje in de hersenen dat vooral van belang is voor overbrengen van korte termijn naar lange termijn geheugen. Hij is zeer stress gevoelig.  Bij langdurige stress krimpt hij (net zoals bij mensen die ouder worden …) en de groei stagneert als kinderen weinig aandacht krijgen (bijvoorbeeld omdat ouders leven onder stress van armoe of twee te drukke banen), maar als dat zo is, dan is er ook de hoop dat arme ouders, of anderen,  die aandacht geven de cognitieve schade kunnen beperken (ZIE HIER voor meer INFO).

Armoede en andere bronnen van stress zijn niet altijd bepalend en kinderen verschillen enorm in de mate waarin ze worden geschaad. Effecten zijn soms al meetbaar  enkele maanden na de geboorte en in andere vergelijkbare gevallen  pas na jaren of nooit. Soms zijn de effecten blijvend en soms herstellen kinderen. Factoren die bij deze variatie een rol lijken te spelen zijn onder meer erfelijkheid, veerkracht, voeding, aandacht en rol van ouders, de mate waarin kinderen het gevoel hebben zelf hun leven vorm te kunnen geven.

Het is evident geworden deze avond, dat je als zorgverlener bij gezinnen met kinderen veel aandacht zou mogen hebben voor interventies die de druk op ouders wegnemen, waardoor ze meer tijd en aandacht kunnen besteden aan hun kinderen.

 

Tijdens de inleiding werden al veel vragen gesteld en veel zaken bediscussieerd, maar de spreker was zo efficiënt, dat ook aan het einde van de inleiding nog ruime tijd over was voordat ze afscjeid nam van een plots veel wijzer gezelschap, dat nieuwe instrumenten kreeg aangereikt om armoede beter te begrijpen en dus effectiever te kunnen omgaan met mensen in zo’n moeilijke situatie.

 

Verslag voor verantwoordelijkheid van Jan-Willem Henfling

 

PS: de inleider is zeer veelzijdig. Niet alleen een vooraanstaand onderzoeker, een grandioze docente, maar ontspant zelfs op topniveau. In 2011 was ze nationaal kampioen mountainbike.

TERUG NAAR VORIGE PAGINA