De Messiah ingeleid voor CCIV. Een verslag
Deze eerste CCIV cursus van het najaar 2016 over de Messiah was de opmaat voor de uitvoering ervan op 22 oktober in de Wilhelminakerk. De dirigent Piet Philipse heeft de muziek toegelicht en leden van het koor hebben hem met het zingen van bepaalde partijen geassisteerd.
Händel schreef zijn allerbekendste meesterwerk in de uiterst korte periode van 3 weken, waarbij hij – zoals wel gebruikelijk in de barokperiode – zichzelf meermalen plagieerde. Niettemin heeft hij ook veel geheel nieuw gecomponeerd en een indrukwekkend geheel gesmeed rond Bijbelwoorden uitgekozen en samengesteld door zijn librarist, dominee Charles Jennens. De eerste nog wat sobere uitvoering vond kort voor Pasen plaats in Dublin en daar geeft de tekstkeuze ook wel aanleiding toe. Het Paasfeest zelf komt niet aan bod, dat blijft een mysterie, maar alles wat daar naartoe leidt in een keur aan profetieën uit het Oude en enkele gebeurtenissen uit het Nieuwe Testament wordt bezongen. Niet omdat het tegen Kerst loopt en de herders en Engelen in het eerste deel hun ontroerende rol spelen (ere zij God en de herdersmuziek) , maar in het volgende veel omvangrijker deel gaat het al meteen over de Man van Smarten en dat loopt uit op het beroemde Halleluja koor: Want de almachtige Heer regere (For the Lord Omnipotens reigneth). Dat is ook het centrale thema van het Christus Koning feest en daarom past een uitvoering juist ook in deze periode van het kerkelijk jaar. Daarna volgt in het derde deel de consequentie van wat Christus betekent voor ons met citaten uit brieven van Paulus en bovenal uit de Openbaring van presbiter Johannes. Dit deel sluit in de Anglikaanse traditie aan bij de laatste dagen van het kerkelijk jaar met de herdenking van de overledenen. Haendel was evenwel veel meer geworteld in de Lutherse traditie zoals in de stad Halle (Thüringen in Duitsland) waar hij werd geboren in 1685 dan in de Anglicaanse van zijn Engelse voorganger Purcell. (Hij was immers meegekomen met de vorst van Hannover, die de Engelse troon kreeg aangeboden na het kinderloze huwelijk van William en Mary.) Met diverse muzikale voorbeelden liet Philipse aan het notenbeeld zien wat er aan tradities in de Messiah te vinden is. Zo komt in vele varianten – majeur, mineur, snel en langzaam – het ‘koninklijk thema’ (Messiah is gezalfde) terug, dat teruggaat op de officiële intocht van de Franse koning Lodewijk XIV en dat overal in Europa navolging had gevonden. Ook de laatste regels uit Philip Nicolai’s ‘Wachet auf ruft uns die Stimme‘, dat door J.S. Bach voor een beroemde cantate werd gebruikt en dat ook in het Liedboek van de PKN te vinden is, is in de muziek verweven.
In het derde deel vinden wij de enige stukken voor solostem en obligate instrument partij (trompet – de beroemde basaria “the trumpet shall sound”- en viool – de sopraan aria “If God will be for us”) Uit dit derde deel stamt ook de tekst – een favoriet van mij –: “God zij gedankt die ons de overwinning geeft door onze Heer Jezus Christus.” Het werk wordt afgesloten met een indrukwekkende koorfuga op ‘Amen’ (zo zij het).
Er kan wel een verschil zijn tussen de diverse uitvoeringen. Händel heeft zijn Messiah meermalen bewerkt en aangepast aan andere omstandigheden, zoals de beschikbaarheid van top-solisten. Overigens wees Philipse erop, dat er aanvankelijk helemaal geen sprake was van de titel ‘de Messiah’. Het werd louter aangekondigd als ‘a sacred oratorium’ en Messiah werd later de algemeen gebruikte benaming. Zijn versie uit 1754 voor een benefietconcert voor het hospitaal voor de vondelingen is waarschijnlijk de meest uitgevoerde met massale koorpartijen. Ook de uitvoering van 22 oktober is een benefietconcert, nu voor het instandhouden van de cantatediensten in de Wilhelminakerk. Maar Voices zingt het als een liturgisch werk in kleine bezetting. Piet Philipse heeft een uitgebreide toelichting geschreven in het programmaboekje waarin het liturgisch karakter wordt benadrukt en hij heeft nadrukkelijk in de uitvoering specifieke accenten gelegd om dit te laten uitkomen. Daarover ging deze lezing. Voor wie hier de nadere toelichting in de vorm van de CCIV lezing bijwoonde was het programmaboekje gratis, anderen betaalden € 2.- Vanwege de omvang van het werk – ruim twee uur – is de uitvoering van 22 oktober om stipt 8 uur begonnen. Inclusief een een uitgebreide koffiepauze halverwege deel was de Messiah rond elf uur afgelopen. Maar ondanks de lengte mag het aan aandacht niet ontbreken en iedereen werd van harte uitgenodigd om aanwezig te zijn bij deze voor de PKN Bussum zo imposante uitvoering. De bijdrage van Voices aan de lezing smaakte naar meer.
Henk Jan Rebel