Spiritualiteit van duurzaamheid
Spiritualiteit van duurzaamheid. Wat kunnen we hieronder verstaan, hebben we het nodig, en wat kunnen we ermee?
Ja, we hebben denk ik een spiritualiteit van duurzaamheid nodig om duurzame levensstijl ‘vol te houden’. Het gaat dan om een keuze ‘voor’; voor het leven, voor schoonheid, voor vul maar in. Spiritualiteit heeft te maken met hoe we leven en handelen, welke keuzes we maken. Het is een praktische invulling geven aan de (christelijke) waarden waar we ons aan oriënteren. Daarom is de ecologische crisis waarin we ons nu bevinden, in diepste zin een spirituele crisis die om een spiritueel antwoord vraagt. Een spiritualiteit van duurzaamheid is onontbeerlijk, wil onze inzet voor behoud van de Aarde verder komen dan slechts kosmetische pogingen om ‘iets te verbeteren’. En die spiritualiteit vraagt om een ingrijpende verandering van waarden en een serieuze, niet vrijblijvende, toewijding aan een nieuwe levensstijl: een ommekeer.
Dat is wat paus Franciscus van ons vraagt in zijn encycliek Laudato Si’; een ommekeer, een ecologische bekering, afzien van het consumentisme. Het christelijk geloof kan een inspiratiebron zijn voor een spiritualiteit van duurzaamheid. Franciscus van Assisi is ook voor velen een voorbeeld. Voor hem was ieder schepsel een broeder of zuster, met hem verbonden door banden van genegenheid. Daarom voelde hij zich geroepen zorg te dragen voor alles wat bestaat. Deze overtuiging van verbondenheid is van cruciale betekenis, omdat zij van invloed is op de keuzes die ons gedrag bepalen. Als wij zonder openheid voor verbazing en verwondering de natuur en het milieu benaderen, als wij niet meer de taal spreken van broederschap en schoonheid in deze wereld, zullen onze gedragingen zijn van een overheerser, van een consument of van een pure uitbuiter van de natuurlijke bronnen, die niet in staat is paal en perk te stellen aan zijn directe belangen. (LS11)
Omgekeerd zullen soberheid en zorg spontaan ontstaan, als wij ons innerlijk verbonden voelen met alles wat bestaat. (LS11)
Voor mij is dit een van de belangrijkste zinnen uit de encycliek en een cruciaal aspect van de spiritualiteit van duurzaamheid. Het besef dat we verbonden zijn met alles wat bestaat en dat alles met alles samenhangt. Want dan besef je ook dat alles wat je doet, wat je eet, wat je koopt, hoe we ons verplaatsen enzovoort van invloed is op het leven van de ander en op natuur en milieu.
Aspecten van een spiritualiteit van duurzaamheid (grondhouding),
- De schepping is een gave van God
-
Besef van verbondenheid
- Alles hangt met alles samen
- Afhankelijkheid van schepselen (van elkaar en van de omgeving, wederkerigheid)
-
Verwondering
- Openheid voor de natuur
- Schoonheid
- Natuur is voortdurende openbaring van het goddelijke, plaats van Zijn aanwezigheid
-
Wetten van de natuur respecteren
- Samenhangen, kringlopen, diversiteit, grenzen erkennen
-
Nederigheid/dienen
- Scheppingsverhaal: heersen + liefde = dienen
- Mens is beeld van God (= liefde)
- Mens is uit de aarde geboetseerd (humus = humility = nederigheid)
-
Erkennen eigenwaarde van alle schepselen en niet levende (natuur)elementen
- Hoe geef je dit in het dagelijks leven handen en voeten?
- Denk aan de productie van ons voedsel (m.n. als er dieren in het spel zijn)
-
Minder is meer
- Genieten van de kleine dingen
-
Solidariteit en gerechtigheid
- Met/voor alles wat zwak en kwetsbaar is
- Met/voor de armen
- Dankbaarheid
Tien geboden voor het milieu
Onze vorige paus, Benedictus XVI heeft ooit eens gezegd: “Groen zijn is een morele en religieuze noodzaak.” Van hem verschenen ook de tien geboden voor het milieu. Welliswaar niet rechtstreeks van zijn hand. Een Amerikaanse journaliste, Woodeene Koenig-Bricker heeft de tien geboden bij elkaar gebracht op basis van uitspraken die de paus heeft gedaan in toespraken en overwegingen. Ze zijn een soort wegwijzers die ons kunnen leiden naar het goede leven, weg van vernietiging en vervuiling. Je kunt ze zien als een invulling van de hierboven genoemde aspecten van een spiritualiteit van duurzaamheid.
1. Gebruiken niet misbruiken
We mogen de Aarde gebruiken voor onze behoeften, zoals voedsel, water, warmte, een dak boven ons hoofd, kleding, maar niet misbruiken voor al onze verlangens, voor onze overconsumptie. Het is een voortdurend zoeken naar balans.
2. Weinig minder dan een God
U hebt van de mens bijna een god gemaakt, omkranst met glorie en pracht. U laat hem heersen over het werk van uw handen, alles hebt U aan zijn voeten gelegd. De mens, bijna een God, maar niet helemaal. Maar wel geschapen naar het beeld van God en Zijn gelijkenis. Dat geeft ons een enorme verantwoordelijkheid om samen met God de schepping te behoeden en verder te ontwikkelen, mee te dragen. En daarin is God leidend, aan hem immers behoort de Aarde en al haar bewoners.
3. Gaia is God niet
Gaia verwijst naar de hypothese van James Lovelock, waarin hij de Aarde met alles wat erop leeft voorstelt als een organisme. Hij doet dit om te laten zien dat net als in organisme, in een lichaam als de onze, alles met alles samenhangt. Dat betekent dat alles wat we doen, invloed heeft op dat lichaam, dichtbij of ver weg.
In de Griekse mythologie was Gaia, de oermoeder, Moeder Aarde en en dat gaf haar een zekere heiligheid. Het joods-christelijk denken heeft de natuur ontmythologiseerd. De natuur heeft echter nog wel iets heiligs. In ieder schepsel woont Zijn levend makende geest. Maar dit wil nog niet zeggen dat de natuur een heilige realiteit is, die boven menselijk ingrijpen staat. Zie verder gebruiken, niet misbruiken, erkennen van grenzen, eigen waarde schepselen.
4. Geen brave new world,
is een verwijzing naar de roman ‘Brave New World’ van Aldous Huxley, waarin hij een toekomstige wereld beschrijft die totaal door technologie en rationaliteit wordt beheerst en waarin de menselijke maat is verdwenen. Dit gebod wil zeggen dat we er daarmee niet komen. Bij het oplossen van milieuproblemen, maar ook bij de productieprocessen in de industrie en landbouw moet menselijke waardigheid en ethiek boven techniek en economisch gewin gaan. Bovendien moeten we ons niet verlaten op louter technische oplossingen maar ook ons gedrag aanpassen.
5. Vooruitgang tot welke prijs?
Vooruitgang wordt vaak gelijkgesteld aan technische ontwikkeling, van stoommachine tot nanotechnologie, en aan economische groei. Het heeft ons veel welvaart gebracht, maar we betalen nu de prijs in de vorm van onder andere vervuiling, uitputting, klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit. Is dit wat we willen? Willen we zo doorgaan? Dat is eigenlijk waar dit gebod ons vraagt om over na te denken. Moeten we vooruitgang anders gaan definiëren? Meer gericht op het zijn en minder op nut (materieel, economisch).
6. Stromen als een rivier
Dit gebod van ons om vanuit solidariteit en gerechtigheid, ervoor te zorgen dat de armen op een gelijkwaardige manier mee kunnen delen in de levensbronnen van de Aarde. Armoede wordt immers grotendeels veroorzaakt door een ongelijke verdeling van grondstoffen, voedsel, water en grond.
7. We zitten in hetzelfde schuitje
Hiermee wordt bedoeld dat iedereen recht heeft op een schone en veilige leefomgeving. Aan de ene kant moet dit recht door wereldwijde samenwerking en internationale akkoorden moeten worden beschermd. Aan de andere kant kunnen we zelf wat doen, want ik ben van mening dat was als consument verantwoordelijkheid dragen voor de producten die we gebruiken en het productieproces daarvan.
8. Een voor allen, allen voor een
Uiteindelijk komt het erop neer dat we ons steeds weer moeten realiseren dat er maar één Aarde is waar we het met ons allen mee moeten doen. Maar we weten ook dat we als mensheid de draagkracht van de Aarde overvragen. De ecologische voetafdruk laat zien dat we op veel te grote voet leven. Per persoon is er 1,8 ha beschikbaar. De mensheid gebruikt echter 2,7 ha per persoon. In Nederland zitten we op 6,3 ha. Dat wil zeggen dat als iedereen op Aarde zo zou leven als wij, we drie en een halve Aarde nodig hebben.
9. Discipline is meer dan een woord.
Geen woorden, maar daden. Groen geloven is duurzaam doen. We moeten gaan consumanderen. Het gaat niet altijd om minder te consumeren, maar wel om anders te consumeren. Het is ook vaak een kwestie van ervaren. Minder vlees eten kun je ook ervaren als een toename in variatie van het wekelijkse menu.
10. Alles is een gave
Als christen geloven we dat heel de Aarde, heel de schepping een geschenk is van God aan de mensheid. Met dit geschenk van de schepping openbaart God zijn liefde en goedheid aan ons. Dit besef kan ons brengen tot een grondhouding van van openheid voor de natuur, tot verwondering, verbondenheid, dankbaarheid, tevredenheid, nederigheid, innerlijke vrede en vreugde.
Januari 2017
Marjolein Tiemens-Hulscher