Theo de Wit : Politiek en Religie, een gevaarlijke alliantie ?

In deze voordracht geeft professor Theo de Wit voorbeelden van zowel de politisering van religieuze als niet- of antireligieuze heilsinstanties. In zijn lezing zal hij verdedigen dat een leefbare en vruchtbare relatie tussen religie en politiek kan worden samengevat in de volgende formule: ‘Politiek moet zich verre houden van een of andere heilshorizon of ontknoping (denk aan een ‘einde van de geschiedenis’, een eensgezind volk of een rationele staat), religies moeten afzien van elke garantie door de politieke macht.’ Voor de politiek betekent dit dat zij erkent dat er existentieel urgente vragen zijn die zich toch niet lenen voor politieke of wetenschappelijke problem solving. Die vragen houden meestal verband met het ‘contingente’; dat wat niet noodzakelijk zo had hoeven zijn. Dus gaat het over wat ons toevalt, in de schoot geworpen is, maar waarover wij niet kunnen beschikken. Daarom dient de politiek ruimte te geven aan religies en andere levenshoudingen die een notie hebben van wat heilzaam of helend is. In een goed begrepen democratie ondergaat elke religieuze heilsleer een soort besnijdenis, een ‘narcistische krenking’ (Freud). Dat is het resultaat van een geschiedenis van vallen en opstaan, een verworvenheid die ook telkens opnieuw moet worden veroverd. Maar wat is een goed begrepen democratie? En wat wanneer zich ook politieke heilsdoctrines aandienen, zoals de laatste anderhalve eeuw is gebeurd? Dan ontwikkelt een collectieve instantie zoals de staat, een klasse, een natie, een ras, het volk of zelfs de mensheid zich tot een heilsinstantie. Zelfs het private kan gesacraliseerd worden.

Theo W.A. de Wit (Utrecht, 1953) studeerde theologie en filosofie in Nijmegen. Sinds 1986 is hij als universitair docent sociaal-politieke filosofie en cultuurfilosofie verbonden aan de Katholieke Theologische Universiteit te Utrecht (KTU) en vervolgens aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg (UvT). De Wit publiceerde over thema’s als democratie, macht en representatie, de verbinding en scheiding van politiek en religie, politieke theologie, en multiculturaliteit en tolerantie. Hij schreef een proefschrift over de politieke filosofie van Carl Schmitt (De onontkoombaarheid van de politiek, Nijmegen 1992). Behalve over Carl Schmitt publiceerde De Wit ook over Thomas Hobbes, Walter Benjamin, Jacob Taubesen Alain Finkielkraut. Hij redigeerde een achttal boeken. Per 1 september 2009 werd hij benoemd tot bijzonder hoogleraar vraagstukken geestelijke verzorging in justitiële inrichtingen aan de UvT.